Gesprekken met slachtoffers toeslagenaffaire

De afgelopen maanden heb ik met meerdere gedupeerde ouders van de toeslagenaffaire uitgebreide gesprekken gevoerd. Het waren stuk voor stuk zeer aangrijpende gesprekken die enorm veel indruk hebben gemaakt. Het blijft verbijsterend dat de overheid zich kan ontpoppen als een monster die zich tegen haar eigen burgers keert. De schade die de belastingdienst mensen heeft aangedaan is immens. De slachtoffers vonden jarenlang nergens gehoor voor het enorme onrecht dat hun werd aangedaan. Het is van cruciaal belang dat we hiervan leren, ook als gemeente. Daarom heb ik samengevat wat me het meest is bijgebleven uit de gesprekken.  

Onrecht
Het onrecht dat ouders is aangedaan is enorm. Ouders geven aan dat hun leven plotseling, van de ene op de andere dag veranderde. Van een werkende ouder met recht op kinderopvangtoeslag, werden zij plotsklaps een schuldenaar en een fraudeur. Na een tijd van ongeloof en strijdvaardigheid (dit kan toch niet waar zijn, ik ga het rechtzetten) raakten ze uiteindelijk murw geslagen doordat ze telkens, tot in de rechtbank aan toe, nul op het rekest kregen. Ook de hardvochtige bejegening van medewerkers van de Belastingdienst heeft veel pijn gedaan. Sommige ouders geloofden zelf bijna dat ze iets fout hadden gedaan. En de omgeving ook. Met als gevolg wantrouwen bij familie, bij de werkgever, niet geholpen kunnen worden met fraudeschulden.

Permanente stress
Door de onterechte hoge schuld bij de belastingdienst ontstonden ook andere schulden. De boetes die daar vervolgens bovenop kwamen, maakten de berg steeds hoger en onoverzichtelijker. Ouders waren de ene schuld met de andere schuld aan het wegwerken. Door loonbeslag leefden velen voortdurend onder het bestaansminimum en in permanente stress. Op elk extraatje wat binnenkwam, vakantiegeld, overuren, werd meteen beslag gelegd. Het was voortdurend overleven. Jarenlang. Sommigen is het wonderwel gelukt om de schuld volledig af te lossen, door zich helemaal kapot te werken. Avonddiensten, weekenddiensten, tijdens de feestdagen. Ten koste van het gezinsleven. Vrijwel geen relatie heeft de stress overleefd.

Discriminatie
“Zie je wel, ik hoor hier toch niet thuis, wat ik ook doe. Ik werk, ik betaal belasting en toch worden wij zo gepakt”. Een tijdje leek het harde optreden van de belastingdienst volstrekte willekeur, maar toen gaf de belastingdienst toe dat bij mensen met een dubbele nationaliteit extra streng was gecontroleerd. Dit is uiteraard hard aangekomen bij de gedupeerde ouders. Zelfs hun kinderen geven aan dat ze door de problemen met de Belastingdienst zeker weten dat ze er niet echt bij horen in Nederland.

Schaamte en eenzaamheid
De meeste ouders hebben heel erg alleen gestaan in deze tijd. Schaamte over fraudeverdenkingen en schaamte over armoede maakt dat ze geïsoleerd zijn geraakt. Verjaardagen en feestjes werden afgezegd omdat er geen geld was voor cadeautjes of de reis ernaar toe. Twee vriendinnen die allebei slachtoffer waren, hadden het zelfs elkaar niet durven vertellen. Kinderen namen geen vrienden meer mee naar huis. Er was geen tijd, geen geld en geen mentale ruimte voor gezelligheid.

Gevolgen voor kinderen
De kinderen hebben grote gevolgen ondervonden van de jarenlange stress waarin hun ouders zaten. Veel kinderen zijn inmiddels pubers. Er zijn verhalen waar kinderen zelf veel problemen hebben. De andere kant hoor je ook: kinderen die veel zelfstandiger hebben moeten opgroeien dan de meeste kinderen in Nederland. Omdat hun ouders in de put zaten of omdat hun ouders, zonder kinderopvang, extra veel moesten werken om de schulden af te betalen. Veel ouders hebben het gevoel dat ze hun kinderen tekort hebben gedaan, niet alleen materieel, maar ook emotioneel.

Dit is niet met geld recht te zetten
Uit de gesprekken blijkt duidelijk: dit is niet met geld recht te zetten. De verloren jaren krijgen ze nooit meer terug. Hoe dan wel, is ook moeilijk te zeggen. Het voelt machteloos. Een slachtoffer zegt: “Ik zou degenen die mij dit hebben aangedaan zo graag in de ogen kijken. Dat is het enige dat ik wil”. Maar daarna zegt ze: “Ze weten waarschijnlijk niet eens wat ze hebben aangericht. Dat is misschien wel nog erger”.

Met de erkenning komt veel emotie los
De erkenning dat ouders geen fraudeurs zijn maar slachtoffers en dat ze dus eindelijk worden geloofd na al die jaren, maakt veel emotie los. Ook ouders zelf kijken in een ander licht naar de jaren van ellende. Het was toen overleven en er was geen tijd om er echt bij stil te staan. Een ouder die jarenlang keihard doorgewerkt heeft, zit ziek thuis vanaf het moment dat de erkenning kwam. Vrijwel alle mensen die ik heb gesproken geven aan dat ze psychische hulp nodig hebben om te kunnen verwerken wat er allemaal is gebeurd.

Lange weg naar herstel
Met de compensatie van de belastingdienst is het nog niet klaar. Het trauma dat is ontstaan verdwijnt niet vanzelf door de financiële genoegdoening. De weg naar herstel is lang en de vraag is of ze ooit echt weer de oude worden. Er is ontzettend veel wantrouwen richting de overheid, maar ook een duidelijke hulpvraag. De overheid heeft veel meer goed te maken dan alleen het kwijten van de schulden.

Wat wij kunnen leren
Ik zie dat op veel plekken (van overheid, rechtspraak, tot journalistiek) mensen bezig zijn om lessen te trekken uit de toeslagenaffaire. Dat is ook noodzakelijk. Ook ik stel mijzelf de vraag hoe wij als gemeente hiervan kunnen leren. Hoe kan het dat ook wij te lang de signalen niet goed hebben ontvangen? Komt het door de schaamte die mensen voelde, waardoor ze niet om onze hulp vroegen? Komt het omdat we al jaren weten dat het toeslagensysteem niet goed werkt, waardoor we niet meer opkeken van hoge terugvorderingen als mensen zich meldden? Komt het omdat we ons te weinig tegen rijksbeleid aan bemoeien? Hebben we niet goed genoeg geluisterd naar onze hulpverleners als zij signalen afgaven? Een helder antwoord op deze vragen is nodig om dit nooit meer te laten gebeuren.

Wat wij kunnen doen
Ondertussen proberen wij in Amsterdam mensen zo goed mogelijk te ondersteunen in de hulpvragen die ze hebben. Met alle gedupeerden wordt contact opgenomen en gekeken wat we kunnen doen. Helaas kunnen we de klok niet terugdraaien en mensen hun jaren teruggeven. Wel kunnen we vreselijk ons best doen om vertrouwen te herstellen en mensen te helpen een nieuwe start te maken. Dat is onze dure plicht.

Ik wil alle gedupeerden die bereid waren mij hun verhaal te vertellen, heel hartelijk danken voor hun vertrouwen!